... որ ինչ-որ մեկը ժպտա

4.03.2014

irates.am

«Կար ու չկար», «Երևի մի օր», «Աշունը եկավ». պոետ-երգահան ՎԱԽԹԱՆԳ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆԻ սիրված երգերի շարքը երկար կարելի է թվարկել: Նրա նախաձեռնությամբ Երևանում հիմնվել է «Բարդ» ակումբը: Ամեն ուրբաթ երևանյան գողտրիկ անկյունում հայ բարդերը ներկայանում են իրենց հին ու նոր երգերով: Մինչ հերթական համերգը սկսվելը զրուցեցի Վախթանգ Հարությունյանի հետ` մեր քաղաքի մասին, հեղինակային երգարվեստի, հարազատության ու անտարբերության, ինքնության որոնումների, տեսանելի ու անտես երևույթների մասին: Հարցերի մի մասը ծնվել է հենց նրա երգերից:

-«Ինչքան ունես սրտում երազ, այնքան դժվար է պայքարել»: Իսկապե՞ս ավելի դժվար է պայքարել, երբ երազներդ շատ են:
-Իհարկե, դժվար է, որովհետև ցանկացած երազի մեջ ճերմակը շատ է, իսկ իրականությունը քեզ բախում է տարբեր «գույների», որոնցում կորուստը շատ է: Դու քո երազների հետ ընդդիմություն ես հավաքում շուրջդ: Ինչքան քեզ նպաստողներ կան, այնքան էլ խանգարողներ` տեսանելի ու անտեսանելի: Եվ ինչքան մեծ է երազանքդ, այնքան մեծ է նաև «մատաղդ»:
-«Կյանքը հոսում-անցնում է, հետ չես բերի»: Ի՞նչը կուզեիք հետ բերել, վերապրել նորից:
-Հիմա ոչինչ հետ չեմ բերի, բայց այնտեղ շատ ավելի կարևոր տողեր կան: Այն իրականում ոչ թե հետադարձ հայացք է, այլ հետադարձ հայացք հանուն նրա, որ այլևս հետ չնայես, ոչ մի պարագայում հետ չնայես, կորուստ է, թե կորուստ չէ, էական չէ: Որովհետև, երբ ինքը անցնում է, դառնում է բեռ, իրեն թողնելու կարիք ունես:
-ՈՒ հենց այստեղ Գյոթեն ասում է. «Անցյալից երբեք ոչինչ չի անհետանում»:
-Իմ պարագայում անցյալից ամեն ինչ էլ անհետանում է, որովհետև այն գոյություն չունի այլևս: Ամեն օր մի պատմություն է գրվում, եթե ես ամեն օր ուսումնասիրեմ անցյալիս պատմությունների շարքը, օրս կկորչի:
-Հախվերդյանն իր երգերից մեկում ասում է. «Թող օրհնվի անունը նրա, ում երգացանկից երգեր գողացա»: Կա՞ մեկը, ում երգերից երգեր եք գողանում` ազդվելու իմաստով, սովորելու, հեղինակային երգը սիրելու:
-Իհարկե, շատ կան, ու շարունակում եմ «ազդվել»: Հեղինակային երգը շերտավորված ընկալման հնարավորություն է տալիս: Դրանում է նրա յուրահատկությունը. խոսքի միևնույն պարզության մեջ կարող ես և ավելի իմաստուն բաներ ընկալել, և ավելի պարզունակ: Ազդվել եմ Օկուջավայից: Շատ եմ երգել Հախվերդյանի երգերը: Գուցե լեզվամտածողության հենասյուներից մեկը դարձել է Ռուբենի երգը: Հետագայում ծանոթացել եմ շատ բարդերի հետ` հայ, ռուս, ֆրանսիացի, ուկրաինացի: Շփվում եմ նաև ժամանակակիցների հետ:
-Բարդերը հիմնականում իրենց ժամանակն են ներկայացնում, բայց ժամանակի հետ այդ երգերը չեն հնանում: Այսօր էլ Վիսոցկի ենք լսում. ասելիք ունի, ոչ մի երգը չի հնանում:
-Վիսոցկին բացառիկ երևույթ է, մարգարեության մեծ բաժին ունի, որին պարբերաբար կարելի է անդրադառնալ, վերլուծել: Բայց ամենակարևորը հեղինակային ժանրում այն է, որ խոսքը, անուղղակիության հաշվին, ժամանակից դուրս է մղվում: Մարդ արարածը հազար, 5 հազար, 10 հազար տարի առաջ հարցականներ ուներ, հիմա էլ ունի: Հարցերից ամենակարևորը հետևյալն է` ո՞վ եմ ես և ո՞ւր եմ գնում: Փիլիսոփաները, գաղտնաբանները, կրոնագետները, աթեիստները, գիտնականները, բոլորն էլ այդ հարցի պատասխանն են փորձում գտնել` մեկը մյուսին հաճախ հերքելով: Մենք մեր ինքնությունն անընդհատ փնտրում ենք: ՈՒ մի տարիքում կարողանում ես ասել` ես գտել եմ այն, ինչ փնտրում էի, ու գուցե երջանիկ եմ մասամբ, որովհետև գիտեմ` ո՛ր տեսակն է ինձ հարազատ, ում հետ եմ ես իմ ազատությունների մեջ ներդաշնակ: Նրանցից շատերն այսօր չկան, շատերն ուրիշ երկրում են բնակվում, բայց կարդում ես, լսում ու հասկանում ես, որ քո տեսակն է, քո ընկերը: Տարածությունը ոչինչ չի նշանակում, մենք ապրում ենք մի իրականության մեջ, ուր երջանիկ ենք, երբ տեսնում ենք, որ կան մեզ նմանները, և տխրում ենք, երբ չհասկացվածության չափաբաժին ենք ապրում, որովհետև նմանների մեջ չենք:
-Դեմ չե՞ք, որ կատարեն Ձեր երգերը: Կատարո՞ւմ են:
-Ռուսաստանում ոմանք կատարում են իմ ռուսերեն երգերը, երբեք դեմ չեմ եղել: Մայիսին հրավիրվել եմ Օկուջավային նվիրված հեղինակային երգի փառատոնի: ՈՒրախալի է, երբ այն, ինչ դու անում ես, դուրս է գալիս այն սահմաններից, որտեղ ապրում ես, և ինչ-որ մեկի համար դառնում է հարազատ:
-Ի՞նչ էական բաղադրիչներ ունի հեղինակային երգը:
-Երեք կետ կա. խոսքի պոետիկ բաժինը` կալորիան, կիթառին տիրապետելու արվեստը և էսթետիկան: Թեպետ կիթառին տիրապետելը շատ փոքր բաժին ունի: Պոեզիան խտացված ապրում է, պետք է ճիշտ մատուցված, արժեքային բանաստեղծություն լինի, որից հետո կարող ես երկու ակորդ իմանալ և մատուցել, կարող ես նաև կարդալով մատուցել, և դա լինի հեղինակային երգ: Օկուջավան հետաքրքիր պոետ է, կիթառին տիրապետել է շատ վատ, բայց դա չի խանգարել, որ նրա երգերը սիրվեն ու ապրեն:
-Երբեմն երգը նույնացնում են հեղինակի հետ, և արդեն դժվար է զատել` երգչի՞ն են սիրում, թե՞ նրա արվեստը: Հակառակն էլ է լինում, ասում են` ինքը լավը չի, բայց երգերը լավն են:
-Ես ինձ չեմ նույնացնում իմ երգերի հետ: Դա կյանքի մի չափաբաժին է, որն ապրելուց հետո խնդիր ունես քեզնից դուրս նետելու, իհարկե, այդ պահին կատարյալ տեսքի բերելուց հետո: Բայց նույնանալ կերպարի հետ կամ վերապրումը կրկնել երբեք չեմ ցանկանում:
-Ի՞նչը կարող է ստիպել, որ երգեր չգրեք: Ստեղծագործական դադար ունեցե՞լ եք:
-Մոտ երեք տարի ընդհանրապես երգ չեմ գրել, բայց երեք տարի նկարում էի: Կարևորը` դրսևորումը անկեղծ լինի:
-Ալբոմների վաճառքը 80 տոկոսով նվազել է` համացանցի «երեսից»: Ամեն դեպքում, քանի՞ ալբոմ եք թողարկել, և ինչպե՞ս են վաճառվում:
-Վեց ալբոմ է լույս տեսել 98-ից սկսած, առաջին իսկ ալբոմից երբևէ չեմ մտածել, որ վաճառքը եկամտաբեր լինի: Նպատակս երգերը մի տեղում հավաքելն է, որից հետո այն ինձ համար դառնում է թերթած էջ: Ի միջի այլոց, բոլոր երգերս, նույնիսկ նոր երգերը, որ դեռ չեն ընդգրկվել ոչ մի ալբոմում, տեղադրում եմ համացանցում, հրավիրում եմ լսելու, բեռնելու: Սկավառակը ինձ համար դարձել է հուշանվերի պես մի բան, որ հեղինակի ստորագրությամբ կարող ես ունենալ: Իսկ համացանցում առանց այդ հուշանվերի էլ կարող ես լսել երգը:
-Ե՛վ հեռանալու մասին եք երգում, և՛ վերադարձի: Ավելի շատ հեռանո՞ւմ եք, թե՞ վերադառնում:
-Փախչում եմ, որ վերադառնամ, վերադառնում եմ, որ փախչեմ:
-Քանի՞ երգ ունեք:
-Չեմ հաշվել: Արձանագրել եմ շուրջ 100 երգ ձայնասկավառակներում, ինչը չի ձայնագրվել, ուրեմն չկա: Երգեր կան, որ ոչ մեկի չեմ ցույց տվել, կիսատ են, թերի, չհանգուցալուծված: Եթե ինձ համար հետաքրքիր չեն, ի՞նչ իմաստ ունի դուրս հանելը:
-«Կար ու չկար մի մարդկություն»` ասում եք «Կար ու չկար» երգում: Հիմա կա՞, թե՞ չկա:
-Կա այնքան, ինչքան մենք հավատում ենք, չկա այնքան, ինչքան մեր ներսի հնարավոր տարբերակին տեղ չենք տալիս: Աշակերտն ուսուցչին հարցնում է` ինչքա՞ն պիտի համբերենք, որ այս ամենն ավարտվի, ասում է` եթե համբերեք, երբեք էլ չի ավարտվի: Պետք է քայլ անես, որ ինչ-որ բան փոխվի: Ամեն օր ալտրուիստական մի քայլ պետք է անես հանուն նրա, որ ինչ-որ մեկը ժպտա:
-Խորհրդային տարիներին արգելված շրջան է եղել հեղինակային երգի համար, հիմա էլ «արգելված» է այն առումով, որ եթերո՞ւմ չկա:
-Դա հեռուստաընկերությունների կոմերցիոն ռեյտինգաորսն է, որը դուրս է մղել այն ամենը, ինչը կոմերցիոն չէ: Այստեղ պետական հոգածության խնդիր կա (իհարկե, ոչ բոլոր պետական այրերը գիտեն, որն է մեր մշակույթը): Իրական մշակույթը չի կարող կոմերցիոն լինել մի պարզ պատճառով. դա վաղվա օրվա կերակուր է, և այսօր ապրող մարդը դրա կարևորությունը չի զգում: Մշակույթի գերխնդիրը վաղվա օրվան պատրաստվելն է, և աջակիցը պետք է լինի պետությունը: Մենք այսօր պարծենում ենք Արամ Խաչատրյանով կամ Ավետ Տերտերյանով հենց այն պատճառով, որ ժամանակին նմանատիպ քաղաքականություն է իրականացվել: Ասել են` դուք չեք հասկանում` Տերտերյանն ով է, վաղը կհասկանաք: Դրա համար այսօր նա պետք է հնարավորություն ունենա սիմֆոնիաներ գրելու, և երբ ժամանակը կգա, երբ կգնահատվի նրա արվեստը, կասեն, որ մենք ստեղծեցինք հնարավորություն, որ նա արարի: Իսկ հիմա արվեստագետին ասում են` գնա հովանավոր գտիր, հովանավորն էլ ասում է` իմ օգուտը ո՞րն է, և արվեստագետը ստիպված է լինում թողնել իր գործն ու զբաղվել կիրառական արվեստով, որն արդեն արվեստ չէ, արհեստ է: Իհարկե, կան մարդիկ, որ գիտակցում են այս ամենի կարևորությունը:
-Մեր քաղաքում այնքան խնդիրներ կան. մարդիկ դուրս են գալիս փողոց, ակցիաներ են անում, հույսը մեռնում է, քաղաքը, մի տեսակ, տխուր է: Ի՞նչն է Ձեզ ամենից շատ մտահոգում:
-Մտահոգում են առաջին հերթին անարդարությունը, անտարբերությունը, լկտիությունը, սոված մնացածների քանակը, անսեր ու անսիրտ մնացած, օտար ու օտարացած մարդկանց քանակը: «Գիշեր է, գիշեր» երգը վերջին շրջանում եմ գրել` գիշերային մտորումներից հետո, երբ հեռուստաալիքները հերթով փոխեցի, մի հեռուստաալիքով տեսա հատուկ զգեստով մարդկանց, որոնք խոսում էին բարոյականության մասին, բայց գիտես, որ նրանց մեջ բարոյականություն չկա, մի տեղ տեսա պետական չինովնիկի, որ, տարբեր երկրներում գումարները թաքցնելով իր երկրից, խոսում էր ազգիս փրկության մասին, մի ուրիշ հեռուստաալիքով տեսա շոու-բիզնեսի կարկառուն ներկայացուցիչներին, որոնք խոսում էին հայրենասիրության մասին: Այդպես գրվեց երգս: Դուրս եկա տնից, զբոսնեցի քաղաքում ու երգի վերջում մտովի գտա այն մարդկանց, որոնց հետ ապրում եմ կյանքս: Ես հավատում եմ, որ մի օր այս ամենը վերջանալու է, պիտի առավոտ բացվի մեր երկրում: Մենք ունեցել ենք 90-ականների սկիզբ, երբ հավատը երկու տարուց ավելի մեզ պահել է ցուրտ, մութ, սոված երկրում, մենք չենք փախել, մենք մնացել ենք այս երկրում: Հիմա առկա է հակառակ պատկերը. ցուրտ չէ, բայց հույս չի մնացել: Անարդարությունը շատ դժվար տանելու բան է: Կուզեի ամեն ինչ կոչվեր իր անունով: Ադամյան Արմենի վերջին երգերից է` թող անվանեն ամեն ինչ իրենց անուններով` սևը` սև, սպիտակը` սպիտակ: Ինչը տեղի չի ունենում և ընդվզման առիթ է տալիս: Հանրային և քաղաքացիական գիտակցություն ունեցող ակտիվ սերուցքը, որը 90-ականների ծնունդ է, որ ծնվել է ըմբոստ, բռունցքները վեր բարձրացրած մարդկանց սերմից, այսօր պահանջում է այն երկիրը, որի համար իրենց հայրերը բռունցք են բարձրացրել և չեն ուզում ապրել խեղված իրականության մեջ: Երգ եմ գրում ու մտածում` լավ կլիներ` ես այդ երգը չգրեի, ինչքան էլ այն սիրվում է: Կուզեի չլիներ արդարության այդ պակասը:
-Մեծ թվով հանդիսատես ունեն շոու-բիզնեսի աստղերը և՛ մեզանում, և՛ սփյուռքում: Ինչո՞ւ, չունե՞նք ճաշակով հանդիսատես:
-Դյուրին կերակուրը հեշտ է մարսվում, բարդություններ չի առաջացնում մարսողության համար: Ժողովրդի հիմնական զանգվածը դյուրամարսի կողմնակից է: Ես ռաբիսի ապաշխարանք տեսել եմ, երբ եկել է այս քարապատ դահլիճն ու փոխել երգի մասին իր պատկերացումը, հրաժարվել իր պատերին փակցված պաստառներից, որտեղ Ձեր նշածների պատկերներն են եղել: Նման խոհերն են առիթ տվել, որ 2012-ին «Բարդ» ակումբի նախաձեռնությամբ հրատարակվի հեղինակային երգի հավաքածու, որտեղ 127 երգ կա: Սկավառակին կից գրքում զետեղված են երգերի տեքստերն ու կիթառի համար նախատեսված ակորդները: ՈՒսուցողական ձեռնարկ է. այն երիտասարդները, ովքեր սիրում են կիթառը, կարող են նվագել իրենց սիրած երգերը: Դա այնքան անկեղծ չափաբաժին է, որ միանգամից կլանում է մարդուն, ու նա դառնում է այդ երևույթի կրողը: Դրա համար գոյություն ունեն ակումբի ուրբաթօրյա փոքրիկ հանդիպումներն ու համերգները: Ամեն անգամ հանդիպում ենք, զրուցում` հիշելով 30 տարի առաջ գրված երգերը, նաև ներկայացնում նոր երգերը: Անկեղծորեն խոսում ենք այն ամենի մասին, ինչով ապրում ենք:

Հարցազրույցը` Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ