Ովքե՞ր են հեղինակ-կատարողները

Դժվար է ճշտել այն ստույգ ժամանակը, երբ կիթառի հնչյունների ներքո առաջին ներբողներն ու ձոներն են հնչել: Թերևս հնագիտական նյութերի շնորհիվ հնարավոր է ենթադրել, որ դեռ Ք.ա. 3-2-րդ հազարամյակներում Հայկական լեռնաշխարհում գոյություն են ունեցել լարային նվագարաններ, որոնց թվում  կար նաև կիթառին խիստ նման գործիք: Սկսած 11-րդ դարից եվրոպական մի շարք ժողովուրդներ երգող պոետներին կոչել են տրուբադուրներ, մենեստրելներ, բարդեր: Այս անվանումներն առավել տարածվածն են այն բազմաթիվներից, որոնցով հորջորջում էին հիմնականում շրջիկ երգասացներին: Նրանց կարելի է համեմատել արևելքում տարածված աշուղների (աշիկ), հայոց մեջ` նաև գուսանների հետ:

Տիրապետելով բանաստեղծական խոսքին և կիթառի մեղմ նրբերանգներին` նրանք քաղաքից քաղաք, երկրից երկիր շրջում ու ներկայացնում էին իրենց երգերը: Մեծ տարածում ու համբավ ձեռք բերեցին հատկապես 11-15-րդ դարերում` Ֆրանսիայում և Անգլիայում, Շոտլանդիայում և Ուելսում: Ֆրանսիական «տրուբադուր» բառն առավել ընդունված է ծագումնաբանորեն կապել օքսիտանական «trobar»` «հորինել, ստեղծել, գտնել» բայերի հետ։ Նրանց` ֆրանսիական տրուբադուրներին, ընդունում էին իբրև քնարերգակների, սիրո երգիչների:

Համաշխարհային տարածում ունեցող և առավել երկարակյաց «բարդ» անվանումը, հետազոտողների համոզմամբ, շոտլանդական անգլերեն ներթափանցած պրոտո-կելտական «bardos» բառից է, որն էլ իր հերթին սերում է նախահնդեվրոպական «*g^werh₂»` «բարձրաձայնել, փառաբանել» արմատից:

Առանձնապես կարևոր էր զանազանել այս երգը երաժշտական այլ ժանրի ստեղծագործությունից, քանզի այստեղ առավել կարևոր և առաջնային նշանակություն ուներ հստակ հանգով և ռիթմով ստեղծված բանաստեղծական խոսքը, որը պետք է երաժշտության հետ միաձուլված լիներ այն աստիճան, որ անգամ առանց նոտաների, տեքստն ընթերցելիս, զգացվեր վերջինի մեղեդայնությունը, ռիթմը: Սա բացատրվում էր այն պարզ հանգամանքով, որ բարդերը, կամ ինչպես կուզեք նրանց անվանեք, թեկուզ՝ երգասաց, երաժշտական առումով հիմնականում գրագետ չէին, ուստի երգերը նոտագրել չէին կարող:

Քսաներորդ դարն իսկական վերածննդի ժամանակաշրջան դարձավ երաժշտական այս հնագույն ժանրի համար: Աշխարհի տարբեր ծայրերում` հատկապես Եվրոպայում, բուռն ծաղկում ապրելով` այն տվեց բազմաթիվ նոր պտուղներ` աշխարհահռչակ անուններ և, ինչ խոսք՝ սիրելի ու անմոռանալի երգեր:

Բնականաբար, հայոց մեջ այն ունեցավ իր ուրույն կյանքն ու զարգացումը` մեզ հատուկ հնչողությամբ, աշխարհընկալմամբ և ապրումներով: «Բարդ» բառի հայերեն համարժեքը փնտրելու ճանապարհին մենք գտանք «հեղինակ-կատարող», «հեղինակային երգ» ռուսերենից թարգմանված անվանումները, որոնք, միևնույնն է, չեն փոխում «բարդ» ժանրի բովանդակությունը: Եվ թերևս, ճիշտ կլինի նրանց պարզապես անվանել երգող պոետներ...